Timur Kimdir?

Aksak Timur, Timurlenk…

 

O Cihan Fatihidir…

 

Bu inanılmaz insan, inanılmaz bir başarıya ulaşan sıradışı yöneticilerin uzun bir serisinde gizemli bir figür. Napolyon, Cengiz Han ve Büyük İskender ile birlikte insanlık tarihinin en büyük fatihlerinden biri olarak adlandırıldı ve aynı zamanda “dünyanın hükümdarı” olarak adlandırıldı.

 

Efsaneye göre, tıpkı Cengiz Han gibi,   Timur  küçük bir yumruğunda kan pıhtısı ile doğdu . Bu işaret bebeğe başarılar ve zaferlerle  dolu güzel bir gelecek vaat etti.

 

Özbekistan’ın güneyindeki Keş adlı küçük bir kasaba 9 Nisan 1336′ da Barlas boyuna mensup, Turagay adlı küçük çapta bir soylunun   oğlu dünyaya geldi. Bunlar Moğol asıllı Türklerdi  Cengiz Han’a bağlı göçebe kavimlerin soyundan geliyorlardı.

 

Demir anlamına gelen Timur adı verildi; bu ad daha ileride, gençliğinde geçirdiği

ve topal kalmasına neden olan bir kazanın ardından Farsça,

Timur-i leng’ e, yani Aksak Timur’ a dönüştü.Türkçede Timurlenk oldu.

 

Burası düz, çayırlık ve sulak bir kırsal alandı. Bu topraklar çok verimliydi ,mısırdan yılda beş defa mahsul alınıyor, üzümden de öyle ve çok sulak olduğu için çok miktarda pamuk yetiştiriliyordu. Meyve yüklü ağaçlardan ve kavun tarlalarından geçilmiyordu.

 

Baharda  doğa şenleniyor doyumsuz manzalar sunuyordu.

 

Kışların iliğe işleyen soğuğu ve yazların deri çatlatan sıcağıyla terbiye edilen Timur, zamanla cesareti ve liderlik vasfıyla ün salmıştı.

 

Burası aşiret geleneklerinin ve aile ilişkilerinin baskın olduğu, ve baş döndürücü bir hızla bir o tarafa bir bu tarafa kayan ittifakların arasında hayatta kalmak için kıyasıya mücadele verilen bir dünyadır.

“O el ki kılıç tutmaz, kral asası hiç tutamaz.”

 

Gözüpek, yürekli, ele avuca sığmaz, güçlü ve nazik bir genç olarak  yetişti.

“Ninem, usta bir kahin ve falcıydı; bir gece rüyasında

bir şey görmüş; bunu, oğullarından veya torunlarından birinin

bir gün büyük topraklar fethedeceği, geniş insan yığınlarına

hükmedeceği ve Yıldızların ve o devrin Krallarının Efendisi olacağı

şeklinde yorumlardı. İşte o adam benim ve o devir de bu devir; haydi bakalım; şimdi benim arkam, elim, kolum, sırtım, böğrüm olmaya

ve beni asla yaya bırakmamaya ant için.”

 

Timurun kendisini göstermesi için fazla beklemesi gerekmedi.

Emir Kazakhan’ın 1358′ deki katlinden sonra Moğol Hanı, Maveraünnehir’in

içine düştüğü kargaşadan yararlanmak ve dağılmış Çağatay

ulusunu kendi idaresi altında yeniden birleştirmek fikriyle

burayı,  işgal etti.

Timur’un yaşadığı Kaşka Derya ovasındaki Barlas boyunun reisi Hacı Bey, savaşmaktansa

kaçmayı yeğledi.

Timur, Ceyhun nehrine kadar ona refakat ettikten sonra, yurduna geri dönmek için rıza diledi. Döndüğünde, kendi adamlarını toplayarak Moğolların daha fazla toprak almalarını önleyeceğine onu ikna etti.

 

Moğolların güç olarak daha üstün olduklarını anlayıp bundan çok daha

akıllıca bir iş yaptı ve Moğol Hanı’na, emrine amade olduğunu bildirdi.

 

Bundan böyle, Moğol Han’nın bendesi olacaktı, Yirmi dört yaşındaki Timur, koskoca Barlas boyunun başına geçmeyi başarmıştı.

Kazakhan’ın torunu Emir Hüseyin’le ittifak yaptı.

Hüseyin, Karakunas boyunun beyiydi. İki adam, gizlice anlaşıp

Moğalları Maveraünnehir’ den temizlerneye ant içti. Timur’ un,

Hüseyin’in kız kardeşi  Aliye Türkanağa’yla evliliği aralarındaki ilişkiyi pekiştirdi.

 

Moğol Hanı oğlu İlyas Hoca’ yı Maveraünnehir’ e vali olarak atadı.

Timur, emir komuta zincirinde ikinciliğe asla  razı olamazdı. Tepki vermekte hiç gecikmedi.

Timur ve Hüseyin o andan itibaren kanun kaçağı olup gizlenmek zorunda  kaldılar.

 

Ondan sonraki birkaç yıl, bu iki ortak geçimlerini eşkıyalık,

yol kesicilik ve paralı askerlikten sağlayarak, Asya’nın yukarı

taraflarında dolaşıp durdular.

 

Tarihi kayıtlara göre, bir ara Timur’un maiyetinde

yalnızca karısı ve bir tek adamı kalmıştı.

 

1362′ de karısıyla birlikte  bir ahırda iki ay hapse düştü.

 

Bir çarpışma sırasında atından düşüp ayağını sakatladı ve

O günden sonra aksak Timur diye anıldı.

 

Zincire vurmuşum talihi, sımsıkı tutuyorum elimle,

Feleğin çemberini çeviriyorum öbürüyle,

Güneşin batmasına kalmaz,

Ya mağluptur Timurlenk ya hakimdir tüm evrene.

 

 

1366 Timur ve Hüseyin Semerkantta kurulmuş olan  Serbedar  yönetimini al aşağı ettiler.

 

1370 te Timur adamlarını alıp Tirmize geçti. Burada,  Andhoylu İmam Seyyid

Bereke ile tanıştı  Seyyit Timurun himayesine girdi ve ölene kadar Timurun yanından ayrılmadı. Timur böylece Müslümanların desteğini yanına aldı.Timur Belh’e saldırdı ve  Hüseyinin elinden aldı. Kenti yerle bir etti.

 

Hüseyin’in dul eşi Saraymülk Hanım   Maveraünnehir’in son Çağatay Hanı Kazan’ın kızı ve Cengiz Han’ın sülalesinden gelme soylu bir kadındı. Timur Saraymülk Hanım’ı eş olarak alıp idaresine meşruiyet kazandırdı.

 

Ayağının altma almıştı alınyazısını,

Dize getirmişti yenilmez savaş tanrısını.

 

9 Nisan 1370’te Timur, Belh kurultayının onayıyla, Çağatay hükümdan olarak

taç giydi.

Cengiz Han gibi Timur da ordunun ve istihbaratın örgütlenmesine, askeri müfrezelerin şahsen atanmasına ve seferler için planlar geliştirerek, kendisinin yetenekli bir komutan olduğunu kanıtladı.

 

Timur doğu komşularına ilk seferini 1370’te Moğol lider Kamereddin üzerine yaptı.

 

1375te, 1383 te 1389 da ve 1393 te bu seferler tekrar edildi.

Hızır Hoca Moğol Hanı olarak tanındı. Timur Hızır Hocanın kızkardeşi ile evlendi. Timurun doğu sorunu kalmadı.

 

 

Kuzey komşusu Harezm, Çini Akdenize bağlayan  kerven yolu üzerinde  refah içerisinde idi.

 

Timur  ordusu, 1372′ de kuzeye akın etti. Fevkalade kanlı bir çarpışmadan sonra

Kat şehri düştü. Bu, ilk önemli zaferlerinden biri olduğu kadar,

iradesine karşı gelen kentlere uygulayacağı askeri muamelenin

de bir göstergesi oldu.

 

Kat’ın tüm erkek nüfusu kılıçtan geçirildi,

karıları ve kızları esir alındı.

Kent yağmalanıp ateşe verildi.

 

Harezm önderi Hüseyin Sufi kaçtı. Bir müddet sonra da öldü yerine geçen kardeşi Yusuf Sufi barış teklif etti. Hüseyinin Kızı Hanzadeyi Timurun oğlu Cihangire vermeyi vaad etti.

 

Bu gurur okşayan bir teklifti, çünkü kız hem güzel

hem de kuzeydeki Altın Orda hanı Özbeg’in torunu olması

itibariyle asil kanlıydı.

 

Timur Semerkanta döndü fakat gelin gelmedi.

Yusuf Sufi Başkaldırdı Kat’ı yeniden ele geçirdi. 1373’te ona karşı bir se- .

fer daha düzenlendi. Yusuf anlaşmayı kabul etti ve Harezm’in

güneyi Timur’un eline geçti. Hanzade bu kez tam zamanında,

yeni ailesi için müthiş hediyelerle dolu bir kervan eşliğinde güneye

gönderildi.

 

 Cihangir  üç yıl sonra  hastalanıp öldü. Bu Timuru çok üzdü.

1379 da Ürgençi alarak Harezmin sonunu getirdi.

Asya’ dan  batıda ta Türkiye sahillerinden Avrupa

kapılarına, doğuda Sibirya içlerine, kuzeyde Moskova’nın

varoşlarından güneyde Delhi’ye kadar sefer yaptı.

 

Bir ara Harezm’ deki Sufi hanedanı tekrar ayaklandı.

Timur Ürgençi tam anlamıyla haritadan sildi sadece bir cami bıraktı kenti tamamen yok etti.

 

Timur 1401’de   Şam’da yirmi bin kişiyi öldürerek Suriye’yi fethetti ve ertesi yıl   Sultan Bayazid’i  yendi. Bundan sonra, Timura tabi olmayan ülkeler bile işgalini önlemek için gücünü tanıdı ve ona haraç ödedi.

 

1404’te Timur  Mısır Sultanı ve Bizans İmparatoru John’dan bile bir haraç aldı.

 

Timur büyük bir ordu toplayarak  Çin seferine hazırlandı  ancak orada aniden hastalandı ve 1405 Şubat ayında öldü.

 O Tarihin gördüğü En Büyük  Katliamları gerçekleştirdi…

 

Timur peş peşe otuz beş yıl hiç durmadan yaktırarak, yıktırarak, talan ve yağma

ettirerek ordularını seferden sefere koşturdu.

 

1383’te, İsfizar şehrinde diri diri iki bin kişiden briket lerle karıştırılarak kuleler dikti. 1387′ de, İran’ daki kutsal kent İsfahan’ da yetmiş bin kişi kılıçtan geçirilmişti; 1401′ de Bağdat

yağmalanmasının ardından, uçurulmuş kafalarından 120 kule

dikti  doksan binkişi  öldü. Halep ve Şam da akla hayale

sığmayan mezalimden nasiplerini almışlardı.

 

O Bilim ve Sanat adamlarına  Saygı duyardı…

 

Timur Moğolca dışında Arapça, Farsça ve Türkçeyide akıcı konuşuyordu.

Olayları çok iyi tartar, bir bakışta bir meselenin özünü kavrardı; en

ufak bir işareti, belirtiyi kaçırmamaya idmanlıydı; ne safsataya aldanır

ne dalkavukluğa geçit verirdi; yalanla gerçeği şaşmaz bir biçimde

birbirinden ayırt ederdi ve sanıimi bir öğüdü, sahte bir iltifattan ayıracak

kadar zekiydi; av için yetiştirilmiş bir atmaca gibiydi; bu yönleriyle

bir yıldız gibi  parlıyordu.

Uzak görüşlü bir adamdı; entelektüel ufku, üzerinde ordularını zaferden zafere

koşturduğu bozkırlar kadar genişti.

Timur, ilim ve irfan sahibi kimselere hayrandı;

Alimlere ve hekimlere en yüksek şeref ve payelerini verir,

Her birini mevkiine ve kıdemine uygun olarak huzuruna alır,

saygıda hiç kusur etmezdi; onlara samimi davranır, yanlarında büyüklüğünü belli etmezdi; onlarla konuşurken yüceliğine tevazu, katılığına şefkat ve sertliğine nezaket katardı.

 

Timur yıkıcı olduğu kadar yapıcıydı da.

 

Timur Semerkant  şehir mimarisini zamanın ünlü ustalarını  getirterek muhteşem yaptı. Özbekistanda  günümüze kadar  ulaşan bir çok eseri mevcuttur.

Timurun yaptırdığı Ak Saray  için zamanın tarihçileri

“o kadar güzel ve kusursuz bir mimarisi vardır ki, hiçbir şey onunla boy ölçüşemez.” Diyorlardı.

 

Sarayın girişindeki kulelerin boyu 72 metre idi.

 

Timur

“Kim ki bizim gücümüzden kuşku duya,

diktiğimiz binalara baka,”

demişti.

O Tarihin Gördüğü En Büyük Komutanlarından biriydi…

 

Bir fatih ve büyük komutan olarak Timur, ondalık sisteme göre inşa edilmiş ve Cengiz Han’ın askeri teşkilatı geleneğini sürdüren birçok birliklerinin ustaca örgütlenmesi sayesinde iktidarın zirvesinde uzun süre kaldı.

 

Timur da Cengiz gibi en ince ayrıntıyı hesaba katardı. Araziyi keşif ve düşman mevzilerindeki asker sayısını tespit için önden gözcüler çıkarıldı. Atlar için yemler

torbalanıp yüklendi. Her türlü erzak ve levazım tekrar tekrar gözden geçirildikten sonra nihayet ordu sefere hazır duruma gelirdi.

 

 

Evet biraz fazla kan döktü ama zamanın  gereğini yaptı o karmaşada ayakta kalabilmek hiç de kolay değildi.

 

Timur zamanında verdiği kararlar,  korkusuz tavırlar, asker kontrolündeki başarılarılya Tarih yazmayı başaran kişidir…

 

 

Sarıkamışı düşününce…  22 Aralık 1914 sarıkamış    1400  timur zamanı  arada 500 yıl var…

 

…bizimkilerin askerlik hazırlıkları  ve sonuçları…